Ποία είναι η πραγματική έννοια τού δυσνοήτου λόγου τής ενυποστάτου Σοφίας τού Θεού «Κύριος έκτισέ με»; (Παροι. 8:22 Ο΄)

 

Τού Γεωργίου Τσιμπιρίδη 

 

   Ως προς την Σοφίαν τού Θεού, αγαπητοί αναγνώστες, πρέπει να διευκρινισθεί ένα ζήτημα, περί το οποίο κατά τις χριστολογικές έριδες εγένετο διαμάχη μεταξύ Ορθοδόξων και αιρετικών. Εις το Παροιμ. 8:22, κατά την μετάφραση τών Ο΄, η Σοφία εμφανίζεται ως κτισθείσα: «Κύριος έκτισέ με αρχήν οδόν Αυτού». Αυτό το χωρίο χρησιμοποιούσαν οι Αρειανοί ως επιχείρημα υπέρ τού ισχυρισμού των, ότι ο Υιός είναι κτίσμα.

   Αλλά το «κτίζειν» τών Ο΄ είναι απόδοση τού Εβραϊκού ρήματος קָנָא (κανά), το οποίο αποδίδεται και δια τού «έχειν» ή «κατέχειν» ή «κτάσθαι», και συνεπώς η αρχή τού εν λόγω χωρίου μπορεί να μεταφρασθεί εκ τού Εβραϊκού: «Ο Κύριος με είχεν εν τη αρχή τών οδών Αυτού». 

   Αλλά μπορούμε επίσης να δεχθούμε ως ορθή απόδοση το «κτίζειν» εις το συγκεκριμένο χωρίο τών Παροιμιών, όπως και εις την Σοφ. Σειρ.1:4, 9· 24:8-9, όπου επίσης η Σοφία εμφανίζεται ως κτισθείσα, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι η ενυπόστατος Σοφία είναι κτίσμα. Διότι το «κτίζειν» εις αυτές τις περιπτώσεις δεν έχει την ειδική εκείνη έννοια, κατά την οποίαν τούτο θα ήταν αντίθετο προς το «γεννάν», αλλά έχει ειπωθεί με την γενική έννοια. 

   Σημαίνει δηλαδή γενικώς, ότι η Σοφία έχει προέλευση ή ύπαρξη εκ τού Θεού, ο Οποίος είναι ο μόνος σοφός (Σοφ. Σειρ.1:8) και η αρχή εις την Θεότητα, χωρίς να καθορίζει ειδικώς τον τρόπο τής προελεύσεως ή υπάρξεως αυτής. (Πρβλ. την έννοια τού «κτίζειν» σε χωρία όπως Σοφ. Σειρ. 7:15· 10:18· 40:1· 44:2, Ησ. 45:7, Ιερ. 38 [31]:22, Εφεσ. 2:15). Προφανώς εις τα προαναφερθέντα χωρία το «κτίζειν» ΔΕΝ αντιδιαστέλλεται προς το «γεννάν». (Πρβλ. επίσης Σοφ. Σειρ. 40:9-10, και μάλιστα εν συγκρίσει προς το Σοφ. Σολ. 1:13-14, κατά το οποίο το «εποίησε» και το «έκτισε» χρησιμοποιούνται συνωνύμως).

   Κατά το πρώτο εκ τών δύο τελευταίων χωρίων (Σοφ. Σειρ. 40:9-10) ο θάνατος «έκτισται», προφανώς υπό τού Θεού, ο Οποίος κατά το Ησ. 45:7 είναι «ο κτίζων κακά», κατά δε το δεύτερο (Σοφ. Σολ. 1:13-14) «ο Θεός θάνατον ουκ εποίησεν [...] έκτισαι γαρ εις το είναι τα πάντα». Κατά το ένα δηλαδή χωρίο ο Θεός «έκτισε» τον θάνατον, κατά το άλλο δεν «εποίησεν» (ή «έκτισεν») αυτόν! Η αντίφαση είναι φαινομενική και αίρεται, εάν ληφθεί υπ’ όψιν, ότι εδώ δεν πρόκειται περί πραγματικής «κτίσεως» ή «ποιήσεως», αλλά περί άλλων εννοιών: Ο Θεός δεν ώρισε θάνατον, αλλά επέτρεψε αυτόν. Περί τού ανθρώπου, ο οποίος είναι πραγματικό κτίσμα ή ποίημα τού Θεού, ουδέποτε η Γραφή θα έλεγε, ότι ο Θεός έκτισε και δεν έκτισε αυτόν. Η αντίφαση θα ήτο ανοικονόμητος και ανεξήγητος. Το «κτίζειν» λοιπόν έχει διάφορες σημασίες. 

   Το «κτίζειν» ΔΕΝ αντιδιαστέλλεται προς το «γεννάν». Έτσι εις το Δευτ. 32:18 («Θεόν τον γεννήσαντα σε εγκατέλιπες») και Ησ. 1:2 («...Κύριος ελάλησεν·, υιούς εγέννησα και ύψωσα...»), κατά τούς Ο΄, άνθρωποι εμφανίζονται ως γεννηθέντες εκ Θεού, ενώ εις την πραγματικότητα ΔΕΝ πρόκειται περί γεννήσεως! Παρομοίως επίσης πολλές φορές ο Θεός εις την Γραφή ονομάζεται «πατήρ» και οι άνθρωποι «τέκνα», ενώ εις την πραγματικότητα πρόκειται περί Κτίστου και κτισμάτων ή Δημιουργού και δημιουργημάτων. (Πρβλ. Ιερ. 2:27, Ιεζ. 36:12 κατά τούς Ο΄.)

   Ιδιαιτέρως δε αξιοπρόσεκτον, ότι εις τον Ιεζ. 21:30 δια τού «γεννάν» οι Ο΄ αποδίδουν το Εβραϊκό בָּרָא (μπαρά), το οποίο σημαίνει «ποιείν», «κτίζειν», «δημιουργείν». Εις δε το Εβραϊκό κείμενο τού εν λόγω χωρίου οι όροι «κτίζεσθαι» και «γέννησις» παραλληλίζονται συνωνυμικώς! («Εν τω τόπω όπου εκτίσθης, εν τη γη τής γεννήσεώς σου, θέλω σε κρίνει»)

   Επίσης εις την Καινή Διαθήκη οι πιστοί εμφανίζονται ως γεννηθέντες εκ τού Θεού (Ιωάν, 1:13, Α΄ Ιωάν. 3:9· 4:7· 5:1, 4, 18) και κατά συνέπεια ονομάζονται τέκνα τού Θεού, ο δε Θεός ονομάζεται πατήρ αυτών. Ιδιαιτέρως δε άξιον παρατηρήσεως, ότι ο νέος εν Χριστώ άνθρωπος και η νέα κατάστασις πραγμάτων γενικώτερα, εμφανίζεται τόσον ως «γέννησις» ή «άνωθεν γέννησις» ή «αναγέννησις», όσον και ως «κτίσις» ή «καινή κτίσις» (Ιωάν. 1:13· 3:3, 5-8, Α΄ Κορ. 4:15, Α΄ Ιωάν. 2:29, Φιλήμ. στ.10, Α΄ Πέτρ. 1:3, 23, Εφεσ. 2:10, 15· 4:24, Β΄ Κορ. 5:17, Γαλ. 6:15). Πρβλ. επίσης Ιακ. 1:18 «Βουληθείς απεκύησεν ημάς λόγω αληθείας εις το είναι ημάς απαρχήν τινα τών Αυτού κτισμάτων» δηλ. «Θέλησε και μάς γέννησε με τον λόγο τής αληθείας, για να είμαστε ένα εκλεκτό μέρος τών δημιουργημάτων Του».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

   Συμφώνως λοιπόν προς όλα τα προαναφερθέντα το «κτίζειν» και το «γεννάν» εις την Γραφή χρησιμοποιούνται ΚΑΙ με ειδική έννοια, κατά την οποίαν αυτά αντιτίθενται μεταξύ των, ΚΑΙ με γενική έννοια, κατά την οποίαν αυτά ΔΕΝ αντιτίθενται μεταξύ των. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το ένα, αναφερόμενο με την γενική έννοια, δύναται να περιλαμβάνει το άλλο, με ειδική έννοια νοούμενον. Το γενικώς π.χ. λεγόμενον, ότι ο Θεός  ε γ έ ν ν η σ ε ν  ανθρώπους, ειδικώς και πραγματικώς σημαίνει, ότι ο Θεός  έ κ τ ι σ ε ν  ανθρώπους! 

   Όπως λοιπόν εις αυτήν την περίπτωση το «γεννάν» εις την πραγματικότητα σημαίνει «κτίζειν», κατά τον ίδιον τρόπον, προκειμένου περί τής εκ τού Θεού προελεύσεως τής ενυποστάτου Σοφίας, το «κτίζειν» εις την πραγματικότητα σημαίνει «γεννάν»!!! Ο Θεός «έκτισε» την Σοφίαν, το οποίον σημαίνει ότι έδωσε (ως αρχή εις την Θεότητα) προαιωνίως ύπαρξη εις την Σοφίαν, δια τού τρόπου τής γεννήσεως. Άρα ο Θεός, η αρχή τού παντός και «ο κτίστης απάντων» (Σοφ. Σειρ. 24:8), «έκτισε» ΚΑΙ την Σοφίαν. 

   Αλλά κατ’ άλλον τρόπον έκτισε τον κόσμον και κατ’ άλλον τρόπον, εντελώς εξαιρετικό και μοναδικό, «έκτισε» την Σοφίαν: Εγέννησεν Αυτήν προαιωνίως εκ τής ουσίας Αυτού!         

   Ότι δε πράγματι το «κτίζειν», προκειμένου περί τής Σοφίας, είναι γενικό και ΔΕΝ σημαίνει ότι η Σοφία είναι κτίσμα, αποδεικνύουν αυτά τα δύο κεφάλαια, εις τα οποία η Σοφία εμφανίζεται ως κτισθείσα, δηλ. το 24ον τής Σοφ. Σειράχ και το 8ον τών Παροιμιών (Οι Παροιμίες, όπως ήδη εσημειώσαμε εις την αρχήν τής παρούσης μελέτης, εμφανίζουν την Σοφίαν ως κτισθείσαν κατά τούς Ο΄, ενώ το σχετικό Εβραϊκό ρήμα αποδίδεται και αλλιώς).

  Πρώτον, εις το εν λόγω 24ον κεφάλαιον τής Σοφ. Σειράχ, πριν η Σοφία παραστήσει Εαυτήν ως κτισθείσαν («...ο κτίσας Με...προ τού αιώνος απ’ αρχής έκτισέ Με...», στίχ. 8-9), εις τον στίχ.3 είπε: «Εγώ από στόματος Υψίστου εξήλθον», έκφραση η οποία αντίκειται προς την έννοια τής κτίσεως. Οι δε εκφράσεις περί κτίσεως τής Σοφίας και περί εξόδου Αυτής εκ τού στόματος τού Υψίστου είναι μεταφορικές και δηλώνουν τον τρόπο τής προελεύσεως τής Σοφίας εκ τού Θεού, τρόπος όντως απερινόητος και ακατάληπτος. 

   Δεύτερον, εις το υπό εξέτασιν 8ον κεφάλαιον τών Παροιμιών, μετά τον στίχ.22, εις τον οποίον, κατά την απόδοση τών Ο΄, η Σοφία λέγει «Κύριος έκτισέ Με», η Ίδια λέγει επίσης «εθεμελίωσέ με». Όπως δε το περί «θεμελιώσεως» τής Σοφίας, έτσι και το περί «κτίσεως» Αυτής, είναι μεταφορικό.

Τρίτον, κατά αυτούς τούς Ο΄ (οι οποίοι εις τον εν λόγω στίχ.22 χρησιμοποιούν το «κτίζειν»), εις τον στίχ.25 η Σοφία ομιλεί περί γεννήσεως Αυτής εκ τού Κυρίου: «Προ δε πάντων βουνών γεννά Με». Αξιοπρόσεκτος δε εις το σημείο τούτο είναι ο Ενεστώτας τών Ο΄ «γεννά» και μάλιστα έρχεται εις αντίθεσιν προς τούς προηγηθέντες αορίστους «έκτισεν», «εθεμελίωσεν». Κατά δε το Εβραϊκό κείμενο η Σοφία ομιλεί δύο φορές περί γεννήσεως Αυτής, «εγεννήθην» στίχ.24-25. 

   Τέταρτον, και εις τα δύο υπ’ όψιν κεφάλαια η Σοφία τονίζει την προ τής δημιουργίας τού κόσμου ύπαρξιν αυτής δια τής φράσεως «προ τού αιώνος» («Προ τού αιώνος εθεμελίωσέ Με, Παροιμ. 8:23· «Προ του αιώνος έκτισέ Με», Σοφ. Σειρ. 24:9). Η φράση αυτή σημαίνει, ότι η Σοφία είναι προαιώνιος ή κατ’ άλλην διατύπωση ότι υπήρχε ΠΡΟ τού χρόνου. Το τελευταίο τούτο επιχείρημα είναι και το αποφασιστικότερο. Ως προϋπάρχουσα τού χρόνου η Σοφία είναι ΑΚΤΙΣΤΟΣ, διότι εις την κτιστή φύση συμπεριλαμβάνεται ο χρόνος.

Περατώνοντας την μελέτη μας θα σχολιάσουμε ένα ακόμη χωρίο, το Σοφ. Σολ. 6:22, εις το οποίον αναφέρεται ότι η Σοφία «εγένετο». Εάν δε εις το εν λόγω χωρίο δεν πρόκειται περί τής σοφίας τού ανθρώπου ως ιδιότητος, αλλά περί τής ενυποστάτου Σοφίας, το «γίγνεσθαι» εδώ χρησιμοποιείται με γενική έννοια, όπως απεδείξαμε ότι χρησιμοποιείται αλλού το «κτίζειν», και ειδικότερα σημαίνει (όπως και το «κτίζειν»), «γεννάσθαι», προέρχεται τι εκ τής ουσίας τού Θεού. (πρβλ. Σοφ. Σολ. 7:24-26 «σοφία [....] ατμίς γαρ εστι τής τού Θεού δυνάμεως και απόρροια τής τού Παντοκράτορος δόξης ειλικρινής [....] απαύγασμα γαρ εστι φωτός αϊδίου και έσοπτρον ακηλίδωτον τής τού Θεού ενεργείας και εικών τής αγαθότητος Αυτού») ]

 

   Ότι δε πράγματι το «γίγνεσθαι», προκειμένου περί τής ενυποστάτου Σοφίας, έχει γενική έννοια και κατ’ ουσίαν ταυτίζεται προς το «γεννάσθαι», είναι ολοφάνερο από την φράση «ο μονογενής Υιός» (Ιωάν. 1:18· 3:16 κ.ά). Η σύνθετη λέξη «μονογενής» περιέχει ως δεύτερο συνθετικό το «γίγνεσθαι», ο δε χαρακτηρισμός «Υιός» προϋποθέτει το «γεννάσθαι», δηλ. τη γέννηση. Η δε έννοια τής όλης φράσεως είναι, ότι ο Χριστός είναι ο μόνος γεννητός τού Θεού, όχι γενητός, διότι γενητούς, δηλ. κτιστούς, ο Θεός έχει πολλούς, αγγέλους και ανθρώπους, και συνεπώς ουδείς από αυτούς δύναται να χαρακτηριστεί ως μονογενής! 

   Άρα αγαπητοί αναγνώστες, η ενυπόστατος Σοφία είναι γέννημα τού Γιαχβέ και όχι γένημα ή κτίσμα και ως γέννημα είναι ομοούσιος προς τον Γιαχβέ και άρα ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΓΙΑΧΒΕ!!!